Zona, daha önce suçiçeği (varisella) geçirmiş bir kişide varisella-zoster virüsünün (VZV) tekrar aktif hale gelmesidir. Zona, genellikle yüzün veya vücudun bir tarafında (asimetrik), çoğunlukla sıralı, sıvı dolu kabarcıklardan oluşan ağrılı bir döküntüye neden olur. Ayrıca baş ağrısı, halsizlik, kaşıntı, karıncalanma veya şiddetli ağrı olabilir. Son derece ağrılı, kaşıntılı ve sıvı dolu kabarcıklara neden olur. Bu kabarcıklar patlayabilir ve sonunda kabuklanıp iyileşen yaralara dönüşebilir. Genellikle vücudun tek bir tarafında göğüs bölgesi veya sırtı seçer. Ancak bazen baş, yüz ve gözü de etkileyebilir.
Zona hastalığı kimlerde görülür ve ne kadar yaygındır?
Daha önce suçiçeği geçirmiş herkeste zona gelişme riski vardır. Çoğumuz gençken suçiçeği geçirmiş olsak da bazılarımız suçiçeği geçirdiğimizin farkında olmayız. Suçiçeği geçirdikten sonra virüs pasif halde sinir hücrelerinde yaşamaya devam eder. Hayatınızın büyük bir bölümünde bunun farkında olmazsınız.
Her 3 kişiden 1'inde uykuda olan virüs yaşam süresi içerisinde yeniden aktif hale gelir ve zona hastalığına neden olur. 50 yaş ve üzeri insanların %99,5'i zaten VZV ile enfektedir. Her yaşta ortaya çıkabilir ama şiddeti ve komplikasyonları yaşla birlikte artar; çoğu insanda 50 yaşından sonra görülür ve 85 yaşına kadar insanların yaklaşık yarısı zona hastalığına yakalanır.
Zona hastalığına ne sebep olur?
Varisella-zoster virüsü (VZV) (herpes zoster olarak da bilinir) enfeksiyonu olan Zona, aktif olmayan suçiçeği virüsünün, sinirlerden birinin beslediği cilt bölgesine yayılmasından kaynaklanır. Suçiçeği geçirdikten sonra virüs pasif halde sinir hücrelerinde yaşamaya devam eder. Virüs, bağışıklık sisteminin zayıfladığı, stresli dönemlerde uyanıp sinir trasesi boyunca yayılarak zona adı verilen ağrılı hastalığa neden olur. Özellikle yaşlı kişilerde zona enfeksiyonu daha çok gözlenir. Bunun nedeni artan yaş, stres veya bir dizi tıbbi durum ve tedavi nedeniyle bağışıklık sisteminizin zayıflamasıdır.
Zona hastalığı ne kadar sürer ve ne kadar ciddi olabilir? komplikasyonları nelerdir ve postherpetik nevralji (PHN) nedir?
Zona genellikle 10-15 gün süren kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır; ancak nadiren zatürre, işitme sorunları, körlük ve ensefalit gibi ciddi komplikasyonlara ve hatta ölüme yol açabilir.
İkinci veya tekrar zona atakları nadirdir ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde başka bir atak geçirme olasılığı yalnızca %1-5 civarındadır. Ancak, bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerin tekrar zona geçirme olasılığı daha yüksektir.
Zona hastalığının en yaygın komplikasyonu postherpetik nevraljidir (PHN). PHN, döküntünün olduğu bölgedeki sinir ağrısının üç aydan uzun sürmesidir. Yaşam kalitesi üzerinde ciddi bir etkisi olabilir ve tedavisi zordur.
Yaşlı kişilerde, özellikle 70 yaş üstü kişilerde zona hastalığının komplikasyonlarının görülme olasılığı daha yüksektir.
Zona hastalığının ilk belirtisi, halsizlik ve vücudun bir bölgesinde ciltte karıncalanma veya yanma hissi şeklinde olabilir. Genellikle ilk belirtilerden birkaç gün sonra sıvı dolu kabarcıklarla birlikte ağrılı bir döküntü ortaya çıkar. Vücutta şiddetli ağrılara neden olabilir. Gözde ve göz kapağında gelişmesi durumunda, görme kaybına ve hatta kalıcı körlüğe yol açabilir.
Zona bulaşabilir mi?
Zona, su çiçeği kadar kolay bulaşmaz, ancak kabarcıklardaki sıvı suçiçeği virüsü taşır. Yani suçiçeğine karşı bağışıklığı olmayan biri, bu sıvıyla temas ederse suçiçeği enfeksiyonu geçirebilir.
Zona döküntünüz varsa, suçiçeği bulaşma riskini azaltmak için döküntüyü bol giysilerle örtmelisiniz. Su çiçeği geçirmemiş hamile kadınlar, bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler ve yeni doğan bebeklerle doğrudan temastan kaçınmalısınız.
Zona’dan nasıl korunabilirim?
Zona ve komplikasyonlarını önlemek amacıyla 50 yaş ve üzeri herkese ve bağışıklık sistemi zayıf olan 18 yaşından büyük kişilere zona aşısı önerilmektedir. İki farklı tip zona aşısı vardır.
- Shingrix canlı olmayan bir aşıdır. Canlı bir aşı olmadığından, 18 yaş ve üzeri, bağışıklık sistemi baskılanmış kişilere uygulanabilir. Çoğu aşıda olduğu gibi bu aşı da kolunuzun üst kısmına enjeksiyon olarak uygulanır.
En iyi uzun süreli korumayı sağlamak üzere 2 dozda verilir. İkinci Shingrix dozu çoğu kişiye ilk dozdan yaklaşık 6 ay sonra yapılır. Bağışıklık sistemi zayıfsa, ikinci Shingrix dozu birinci dozdan en az 8 hafta sonra olmak üzere daha erken tarihte yapılabilir.
- Zostavax, canlı bir aşıdır ve yalnızca tek bir doz ile iyi bir koruma sağlar. Ancak immun sistemi zayıf kişilere yapılmamalıdır.
Aşının herhangi bir yan etkisi olur mu?
Hem Zostavax hem de Shingrix aşılarının yan etkileri genellikle oldukça hafiftir ve çok uzun sürmez. En yaygın yan etkiler (her 10 kişiden birinde) enjeksiyon yerinde ağrı ve kızarıklık, genel kas ağrıları ve baş ağrısıdır. Shingrix aşısından sonra kendinizi yorgun hissedebilirsiniz ve ateşiniz çıkabilir. Dinlenmek ve normal dozda parasetamol almak kendinizi daha iyi hissetmenize yardımcı olacaktır. Zostavax, bağışıklığı çok zayıflamış kişilerde nadiren ciddi yan etkilere neden olabilir. Bu kişiler Zostavax yerine Shingrix aşısı olmalıdır.
Aşı ne kadar etkilidir?
Aşıyı yaptırarak zona hastalığına yakalanma ihtimalinizi önemli ölçüde azaltmış olursunuz. Buna rağmen zona hastalığına yakalanırsanız aşı yaptıranlarda belirtiler daha hafif olur ve hastalık daha kısa sürer.
Daha önce zona hastalığı geçiren kişilere zona aşısı yapılmalı mıdır?
Evet, daha önce zona hastalığı geçirmiş olanlara aşı önerilmektedir; ancak zona aşısı olmak için zona hastalığının üzerinden en az 12 ay geçmesini beklemek gerekir. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler, zona atağından 3 ay sonra Shingrix olabilirler.
Suçiçeği (varisella) aşısı olan bir kişi zona aşısı olmalı mıdır?
Suçiçeği aşısı Varivax canlı bir aşıdır. Çok etkilidir ve suçiçeği geçirme riskini %90 oranında azaltır. Ancak suçiçeği aşısı olan kişiler, suçiçeği geçirmemiş olsalar bile, hayatlarının ilerleyen dönemlerinde zona hastalığına yakalanabilirler.
Suçiçeği aşısı olduktan sonra, aşıdaki virüs ciltte çoğalabilir ve sinirlerinize ulaşabilir. Virüs sinirlerinize ulaştığında, bağışıklık sisteminden saklanabilir ve daha sonra yeniden aktifleşerek zona hastalığına neden olabilir. "Doğal" suçiçeği de böyle davranır.
Yani, aşı virüsü zona hastalığına yol açabilir. Ancak bu yaygın değildir. Çünkü, aşıdaki virüs, "doğal" suçiçeği kadar güçlü değildir. Aslında, aşıdaki virüsün zona hastalığına yol açma olasılığı "doğal" suçiçeğinden beş kat daha azdır.
Geçmişte suçiçeği enfeksiyonu geçirip geçirmediğimi nasıl öğrenebilirim?
Çoğu insan çocuklukta suçiçeği ile karşılaşır ve 30 yaşına kadar enfeksiyon geçirilmiş olur ve bu nedenle herkese zona aşısı yapılması önerilir. Ancak emin olunamıyorsa aşı uygulanmadan önce kan (VZV IgG) testi yapılabilir.
Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu