OLASI NEDENLER VE NE ZAMAN ENDİŞELENMELİYİM?
Kasım ayının 3. Haftasındayız. Havaların mevsim normallerinin üstünde seyretmesi nedeniyle henüz influenza veya RSV sık görmüyoruz. Ama COVID ve Rhinovirüs gibi nezle virüsleri oldukça yaygınlar. Bizi şaşırtan ve yoran ise üst üste hasta olmamız. Biri bitiyor diğeri başlıyor.
Solunum yolu enfeksiyonları üst solunum yolunu, alt solunum yolunu veya her ikisini de etkileyebilir. Virüsler, bakteriler ve mantarlar tarafından meydana gelebilir ve soğuk algınlığı, sinüzit, otit, farenjit, zatürre veya bronşiti içerir.
Tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları çocukluk döneminde sıktır. Bağışıklık sisteminin olgunlaşmamış olması nedeniyle erken yaşta birkaç solunum yolu enfeksiyonu geçirmek normaldir. En yüksek görülme sıklığı altı ila 18 ay arasındadır. (Yaşamın ilk altı ayında nadirdir çünkü anneden gelen antikorlar bebeği korur). 6 aydan sonra gözlenen enfeksiyonlar bağışıklık sisteminin eğitilmesine yardımcı olur. Ama solunum yolu enfeksiyonlarının sık tekrarlaması, akciğerlerin bronko-alveolar (akciğer) ve vasküler (damar) gelişimi üzerinde bir etkiye sahiptir. Orta ve uzun vadede sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, etiyolojiye bağlı olarak erken tedavi önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, bir çocuk, yaşamının beş yılı boyunca yılda 4 veya 8 solunum yolu enfeksiyonu atağı gösterebilir ve bunlar çoğunlukla alt solunum sistemini etkiler.
Çocuklarda, bağışıklık öğrenimi nedeniyle oluşan sıradan tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları ile altta yatan hastalıklar nedeniyle görülen solunum yolu enfeksiyonları arasında ayrım yapmak zordur ve ihmal edilebilir. Bu nedenle değerlendirmenin iyi yapılması gerekir. Sıklık yılda 10 enfeksiyonu geçmemeli ve yaşla birlikte azalma eğilimi göstermelidir. Yaz aylarında tamamen iyileşmelidir. Çocuğun gelişimi normal olmalı ve başka belirtisi olmamalıdır. Göğüste hırıltılı solunum (astım), polipne (astım, kistik fibroz), kusma (reflü), ishal veya dönüşümlü ishal-kabızlık (kistik fibroz), mukozal veya deri enfeksiyonları, yaygın ve süper enfekte egzama (bağışıklık yetersizliği) varlığında mutlaka doktor görüşü alınmalıdır.
Çalışmalara göre tekrarlayan enfeksiyonları olan çocuklarda bağışıklık sisteminde anormallikler nadiren gösterilmiştir. En sık seçici immünoglobulin G (IgG) alt sınıflarının eksiklikleri tanımlanmıştır.
Çocuklarda tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonların en sık nedeni ‘’pasif tütün dumanı soluma sendromu’’ dur. Kronik öksürük, tekrarlayan bronşit ve KBB enfeksiyonları ile kendini gösterir. Bu sendrom, tütün dumanına maruziyetin kesilmesinden birkaç ay sonra ortadan kalkar. Hava kirliliği de bronşiyal aşırı duyarlılığı artırır ve solunum yolu enfeksiyonlarını teşvik eder.
Okul veya kreşe giden çocuklarda, özellikle virüslerle sık enfeksiyon riski vardır. Ayrıca kreş çocuklarında üç bakterinin (H. influenza, M. catarrhalis, S pneumonia), otit (kulak enfeksiyonu) ve konjunktivit yaptığı görülebilir. Erkek çocukların tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonlarına yakalanma olasılığı kız çocuklarına göre daha fazladır. Erken doğum veya düşük doğum ağırlığı, hamilelikte sigara kullanımı, bebeğin aşılarının eksik olması, emzik kullanımı, yüzüstü yatırarak biberonla besleme, düşük sosyoekonomik durum tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonlarının diğer nedenleridir.
Sağlıklı yetişkinler ise her yıl solunum yolu enfeksiyonlarına 2 veya 4 kez yakalanabilir. Ancak, sık tekrarlayan enfeksiyonlar altta yatan bir başka tıbbi durumun işareti olabilir. Yetişkinlerde tekrarlayan ve sık solunum yolu enfeksiyonları anatomik bir sorundan veya zayıf bir bağışıklık sisteminden kaynaklanabilir.
- Kalabalık bir ortamda yaşamak veya çalışmak ya da küçük çocuklarla birlikte kreş veya okulda çalışmak gibi bulaşıcı organizmalara maruz kalmanın artması
- Sigara içmek veya ikinci el dumana maruz kalmak
- Mukoza zarlarında kuruma
- Toz, polen, küf ve daha fazlasına karşı alerjiler
- Uykusuzluk
- Akciğer hastalıkları
- Yutma güçlüğü
- Anatomik anormallikler; burun polipleri, septum deviasyonu,
- Akciğer kanseri gibi tümörler, yabancı cisimler,
- Nöbet bozuklukları, diğer nörolojik rahatsızlıkları olan veya alkol ve/veya uyuşturucu bağımlılığı olan kişiler
- Kistik fibrozis
- Gastroözofageal reflü (Asit reflü)
- Alfa-1-Antitripsin Eksikliği
- Birincil İmmün Yetmezlik
- İkincil İmmün Yetmezlik
Peki yılda kaç enfeksiyon normaldir ve ne zaman bir doktorun fikrini almalıyım?
Çocuklarda "Tekrarlayan enfeksiyonlar" olarak adlandırılabilmemiz için:
- 3 yaş altı çocuklarda yılda sekiz veya daha fazla solunum yolu enfeksiyonu, 3 yaş üstü çocuklarda ise yılda altı veya daha fazla solunum yolu enfeksiyonu
- Altı ayda üçten fazla kulak enfeksiyonu (veya 12 ayda dörtten fazla)
- Bir yıl içinde beşten fazla bulaşıcı rinit atağı
- Bir yıl içinde üçten fazla bademcik iltihabı atağı
- Bir yılda üçten fazla farenjit atağı sayılabilir.
Yetişkinler ise altı ay içinde 2 (veya daha fazla) atak görülmesi durumunda solunum yolu enfeksiyonu tekrarlayan olarak kabul edilir. Bu durumda altta yatan nedeni belirlemek ve gerekiyorsa tedavi etmek için bir doktorun fikri alınmalıdır. Sık üst solunum yolu enfeksiyonlarının nedeni genelde alerjenler, kimyasallar ve duman gibi solunum yolunu tahriş edici maddelere maruz kalmak veya kreş öğretmenliği gibi çocuklarla çalışmak gibi önlenebilir durumlardır. Nadir de olsa daha az yaygın sebepleri atlamamak için genel bir değerlendirme yapılmalıdır.
Çocuk ve erişkinlerde ‘’bağışıklık yetersizliği’’ sanılanın aksine tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonlarının sık görülen bir nedeni değildir. Bağışıklık sisteminin araştırılması için gerçekten çok fazla kriter olması gerekir.
Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu