Ah şu sivrisinekler

Şu sıralar sivrisinekler ve hastalıklarla ilgili çok fazla haber var. 

• Batı Nil Virüsü (oldukça yeni bir hastalıktır; 25 yıl önce, ortalıkta yoktu, ABD de sık görülürdü ve bu yıl Türkiye’de de vakalar bildirildi.   
• Doğu At Ensefaliti (EEE) —nadir görülen ancak ciddi bir viral hastalık— EEE, ABD'de bu yıl 4 vaka görüldü ve bir kişinin ölümüne yol açtı.
• Oropouche (diğer adıyla " tembellik ateşi "), Brezilya, Peru, Bolivya, Kolombiya ve Küba’da salgınlara neden oluyor ve özellikle hamilelerin bu bölgelere seyahatleri için uyarılar yayınlanıyor.
• Porto Riko'da dang humması salgını devam ediyor.

Sivrisinek kaynaklı hastalıklar yeni değil. 20. yüzyılın ortalarından bu yana düşük seviyelerde gözlenmektedirler. Yaygın böcek ilacı kullanımı ve bataklıkların kurutulması, klima kullanımı gibi kontrol önlemleriyle sıtma ve diğer sivrisinek kaynaklı enfeksiyonlar etkili bir azaltılmıştır. 

Sivrisinek kaynaklı hastalıklar en çok Ağustos ve Eylül aylarında görülür. Sivrisinekler soğukkanlıdır, bu nedenle bulaşma bir kimya deneyi gibidir. Çok soğuksa (~16°C'nin altında), sivrisinek yaşam döngüsü hastalığı yaymak için çok fazla yavaşlar. ~25°C olan "sihirli sıcaklığa" yaklaştıkça sivrisinekler daha mutlu olur ve hastalıklar sivrisinekten insana biraz daha kolay yayılır. 

Isınan sıcaklıklar ve değişen iklim bazı sivrisineklerin yaşam alanlarının değişmesine ve dolayısıyla vakalara neden oluyor.  Ayrıca, küresel seyahatler (insanlar hastalık ve sivrisinek getiriyor) artıyor ve daha fazla yerde geziyorlar. Sivrisinek yaşam alanlarının yayılması endişe verici ve bu konuda çok fazla haber olsa da aklınızda bulundurmanız gereken birkaç şey var:

Binlerce enfeksiyona neden olurlar ama çoğu asemptomatiktir ve toplamda yaklaşık 35-70 ölüme neden olurlar. Ancak elbette dünyanın bazı bölgelerinde sivrisinekler bir numaralı katildir, dünya çapında her yıl bir milyondan fazla insan sivrisinek kaynaklı hastalıklardan ölmektedir. 

Bazen, sivrisinek ısırığı 24 saat içinde kendiliğinden geçecek kaşıntılı bir rahatsızlıktan başka bir şey yapmaz. Ancak bazı durumlarda dişi sivrisinek sadece kurbanının kanını emmekle kalmaz, aynı zamanda kurbanına ciddi, hatta yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olan bir enfeksiyon bulaştırır. Sivrisinek ısırıkları genellikle önemsiz bir rahatsızlık olduğundan, baş ağrınızı veya ateşinizi üç gün önce geçirdiğiniz sivrisinek ısırığına bağlamayabilirsiniz. Bu nedenle ateş, mide bulantısı, döküntü, eklem ağrısı gibi semptomlarınız olursa ısırıldığınızı bilmek ve bu bilgiyi doktorunuza söylemek doğru tanı için önemlidir. 

Şanslıyız ki risk tekdüze değildir.  Batı Nil ateşi için şiddetli hastalıktan en çok etkilenenler yaşlı yetişkinler ve bağışıklık sistemi zayıf olanlardır. Hamile kadınlar, Zika virüsü gibi sivrisinek kaynaklı bazı hastalıklara karşı özellikle savunmasızdır çünkü bu virüs anneden fetüse geçebilir ve potansiyel olarak doğum kusurlarına neden olabilir. Dang humması için en büyük risk, potansiyel olarak ölümcül bir hastalığa neden olan ikinci bir dang humması enfeksiyonudur.

Ayrıca, coğrafi risk de tekdüze değildir. Birçok farklı sivrisinek türü aynı hastalıkları taşımaz. EEE esas olarak ABD'nin doğusunda bulunur. Batı Nil virüsü en sık Orta ve Batı ABD'de bildirilir. Dang humması esas olarak tropikal ve subtropikal bölgelerde bir endişe kaynağıdır.

Sivrisineklerden Kapabileceğiniz Hastalıklar: 

Batı Nil Virüsü sivrisinekler tarafından yayılır ve beynin potansiyel olarak ölümcül iltihabı olan menenjite yol açabilir. Semptomları; ateş, yorgunluk, baş ağrısı, sırt ve vücut ağrıları, ense sertliği, kusma veya mide bulantısı yer alabilir.

Chikungunya, Asya'da çok yaygın olan sivrisinek kaynaklı bir virüstür. Bu virüs ateş, yorgunluk, baş ağrısı, eklem ağrısı ve şişmesi veya döküntüye neden olabilir. Chikungunya'nın en kötü belirtisi, günler, haftalar ve hatta bazen aylarca sürebilen aşırı eklem ağrısıdır.

Sıtma, bir parazitin neden olduğu potansiyel olarak ölümcül bir hastalıktır. Bu parazit sivrisinekleri enfekte eder ve enfekte sivrisinekler hastalığı insanlara yayar. Sıtma her yıl dünya çapında milyonlarca insanı öldürür. Semptomlar grip benzeri olabilir ve ateş, yorgunluk, baş ağrısı, düşük vücut ısısı ve terleme, anksiyete ve titreme içerebilir.

Sarı Humma karaciğeri etkileyebilen bir virüstür. Özellikle Afrika ve Güney Amerika'da sivrisinekler tarafından bulaşır. Semptomlar arasında ateş, yorgunluk, baş ağrısı, titreme, ışığa duyarlılık, kusma ve mide bulantısı, dil, yüz ve gözlerde kızarıklık ve ağrılar bulunur.

Dang Humması bir virüstür ve özellikle tropikal iklimlerde sivrisinek kaynaklı ölümcül hastalıklardan biri olarak kabul edilir. Hastalar ateş, yorgunluk, baş ağrısı, diş eti kanaması, gözlerin arkasında ağrı, kaslarda, kemiklerde ve eklemlerde ağrı gibi semptomlar yaşayabilir.

Arboviral Ensefalit, Keneler, sivrisinekler ve diğer zararlılar, beyinde yaşamı tehdit eden iltihaplanmaya yol açabilen arbovirüsü bulaştırabilir. İlk başta, semptomlar grip benzeri olabilir ve ateş, yorgunluk ve uyuşukluk, baş ağrısı, ense sertliği ve kafa karışıklığı içerebilir.

Sivrisinekler ve Hastalıklar

Virüsler

• Cache Vadisi
• Çikungunya
• Dang humması
• Doğu at ensefaliti
• Jamestown Kanyonu
• Japon ensefaliti
• La Crosse ensefaliti
• Rift Vadisi ateşi
• Ross Nehri virüs hastalığı
• St. Louis ensefaliti
• Batı Nil
• Sarıhumma
• Zika

Parazitler

• Dirofilariasis
• Lenfatik filaryazis
• Sıtma

Korunma 

Elbette sivrisineklerin en yoğun olduğu şafak vakti ve alacakaranlık saatlerinde dışarıda geçirdiğimiz zamanı sınırlayamayız. Amaç, yapabildiğiniz ölçüde kendinizi korumaktır. En iyi kişisel savunma DEET içeren böcek kovuculardır. Dışarıya çıkıyorsanız uygulayın (ve tekrar uygulayın). DEET böcekleri öldürmeden uzaklaştırır. Önemlisi, polinatörler gibi faydalı böceklere zarar vermez ve ekosistemlerde birikmez. Picaridin de cilt üzerinde etkili ve nazik olması nedeniyle DEET'e popüler bir alternatiftir. 

Bazı insanlar sentetik kovuculara "doğal" bir alternatif olarak limon okaliptüs yağına (OLE) yöneliyor. Bazı veriler kullanımını desteklerken, OLE genellikle DEET veya pikaridinden daha az etkilidir. İlginçtir ki, genellikle "kimyasalsız" olarak pazarlansa da OLE 100’e yakın kimyasal içerirken, DEET tek bir bileşiktir!

• Koruyucu giysiler giyin: Dışarıdayken uzun kollu gömlekler ve uzun pantolonlar.
• Durgun suyu ortadan kaldırın.
• Bahçenizin bakımını yapın: Çimleri kısa, çalıları ise budayın.
• Fiziksel bariyerler kullanın: Pencere ve kapılara sineklik takın veya onarın.
• Açık havada fan kullanın: Sivrisinekler zayıf uçuculardır ve rüzgarda yön bulmakta zorluk çekerler.

Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu

Kaynak

1. https://www.consumerreports.org/health/insect-repellent/which-insect-repellent-ingredients-are-most-effective-a9746785695/#:~:text=Compared%20with%20deet%2C%20less%20is,more%20conventional%20pest%2Dcontrol%20chemicals
2. https://www.healthychildren.org/English/safety-prevention/at-play/Pages/Insect-Repellents.aspx